Olifanten begrijpen menselijke gebaren

Als groepsdier kun je je maar beter sociaal opstellen. De uitwisseling van informatie is van levensbelang. Het interpreteren van andermans gedrag vergroot de kans op het vinden van voedsel of het lokaliseren van gevaarlijke roofdieren. Groepsdieren hebben dus een zekere mate van sociale intelligentie nodig. Hoe complexer de sociale relaties van een dierengemeenschap, hoe groter de cognitieve ontwikkeling van de diersoort.

Afrikaanse olifanten (Loxodonta africana) zijn bij uitstek sociaal. Ze leven in kuddes van tien tot twintig dieren, met een vrouwtje – een koe – als leidster. Stieren splitsen zich nog voordat ze volwassen zijn af van de groep. De dieren communiceren met elkaar onder meer door met de slurf te trompetteren. Soms splitst een grote groep olifanten zich, maar ze houden continu contact. Olifanten kunnen een laag bromgeluid produceren, onhoorbaar voor mensen, dat kilometers ver reikt. De sociale communicatie is dus hoogontwikkeld bij de Afrikaanse olifant.

De Britse onderzoekers Anna Smet en Richard Byrne van de Universiteit van St. Andrews wilden weten of de Afrikaanse olifant ook het menselijk wijsgebaar begrijpt. Ze testten elf tamme dieren met de “objectkeuze” methode. Smet stond tussen twee bakken in. De ene bevatte voedsel, de andere niets. Ze wees naar een van de bakken en wachtte af welke bak de olifant koos om zijn slurf in te steken. Smet wisselde af met manier van wijzen (gekruist, met elleboog, opzij), met haar blik (naar de juiste bak, naar de verkeerde, recht vooruit) en met de afstand tussen haar en de bakken. Ze publiceerden hun resultaten in Current Biology.

De olifanten kozen significant vaker voor de met gestrekte arm en wijsvinger aangewezen bak, gemiddeld 67,5 procent. Daarmee komen ze aardig in de buurt van twaalf maanden oude baby’s. Die scoren namelijk 72,7 procent. De Afrikaanse olifant is hiermee de eerste diersoort, naast de mens, die het wijsgebaar lijkt te begrijpen. Zelfs mensapen reageren niet op het wijzende vingertje.

Worden olifanten niet aangetrokken door de beloning zelf, bijvoorbeeld door de geur ervan? Nee, want de onderzoekers controleerden ook welke bak de voorkeur had bij de olifanten wanneer er helemaal niet werd gewezen en Smet alleen maar voor zich uit stond te kijken. Geen enkele olifant koos vaker voor de gevulde bak dan te verwachten is bij twee opties.

Een andere kanttekening is dat de geteste olifanten werkzaam zijn als vervoersmiddel voor toeristen in de buurt van de Victoriawatervallen. Zijn de olifanten niet gewend aan menselijke gebaren door hun baan in de toeristenindustrie? Nee, ook niet, zeggen de onderzoekers. Ten eerste verbeterden de olifanten hun score niet in de tweede helft van het onderzoek, ondanks hun ervaring in de eerste helft. Daarnaast sturen de olifantenbegeleiders de dieren tijdens de toeristenritjes niet aan door middel van wijzen, maar door geroepen commando’s. Oudere olifanten waren geen betere leerlingen dan jonkies, dus levenservaring doet er niet toe.

Olifanten kunnen niet goed zien. Ze hebben niet voor niets gigantische oren en een lange slurf. De resultaten van het onderzoek zijn daarom verrassend en bevestigen maar eens weer de intelligentie van de Afrikaanse reuzen.

Opmerkelijk is dat de Aziatische olifant niet op het wijsgebaar reageert, terwijl ook deze soort goed is in het contact met mensen. Smet en Byrne hebben daar geen bevredigend antwoord op. Ze wijten het verschil aan het feit dat andere onderzoekers de Aziatische olifant “maar” vijf seconden lang een bak aanwezen en dat de bakken binnen bereik van de olifanten werden geplaatst. De gelijke behandeling van de Aziatische olifant is dus hier in het geding. Consequent onderzoek is nodig.

Het onderzoek van Smet en Byrne sluit aan bij een debat over het vermogen van diersoorten om menselijke gebaren te begrijpen. Een theorie is dat door domesticatie dieren communicatief vaardiger worden. De hond reageert daarom beter op aanwijzingen van de mens dan de wolf dat doet. Maar een andere theorie zegt dat juist omdat dieren van nature goed zijn in sociale communicatie, ze door de mens in de loop der jaren zijn gedomesticeerd. Geen van beide theorieën krijgt vooralsnog gelijk. Domesticatie van de Afrikaanse olifant komt bijna nooit voor – ze worden hooguit gewend gemaakt aan mensen – dus zijn ze een goede kandidaat voor dit onderzoek.

Het onderzoek van Smet en Byrne steunt de tweede theorie. Afrikaanse olifanten hebben volgens hen een natuurlijk vermogen om sociale gebaren te begrijpen, waaronder het wijsgebaar. Samen met hun intelligentieniveau maakt dat de Afrikaanse olifant een ideale werkkracht voor de mens, ondanks hun levensgevaarlijke grootte.

Het blijft echter lastig om te bewijzen dat olifanten het wijsgebaar begrijpen. Reageren ze niet gewoon puur en alleen op een uitgestrekte arm, zonder het te interpreteren als ‘kijk in die bak’ of ‘loop daarheen’? Misschien worden olifanten van nature aangetrokken door een bewegend lichaamsdeel. Het is het waard om te onderzoeken of olifanten ook een bepaalde richting op lopen door een wijsgebaar. Dan gaan we pas echt praten.

Bron: wetenschap24